Historische tegelvloer wintertuin Ursulinen wordt gerestaureerd
Wie aan de wintertuin denkt, heeft wellicht meteen de prachtige art nouveau glaskoepel voor ogen. Maar ook de rest van deze ruimte is erg waardevol, in het bijzonder de historische tegelvloer. Na een eeuw van intensief gebruik is deze aan restauratie toe. Voor de uitvoering van de noodzakelijke consolidatiewerken kende Matthias Diependaele, Vlaams minister van Onroerend Erfgoed, een erfgoedpremie toe.
De huidige tegelvoer van de wintertuin werd aangelegd rond 1920. Na meer dan een eeuw van intensief gebruik, door zusters en (kostschool)leerlingen en later door gidsen en bezoekers, is deze vloer aan restauratie toe. Op verschillende plaatsen zijn er forse welvingen zichtbaar, met hier en daar zelfs barstende tegels tot gevolg. Om erger te voorkomen, werd dit probleem grondig onderzocht. Temeer omdat de Wintertuin in de toekomst meer bezoekers wil aan trekken.
Jan De Haes, gedeputeerde van de provincie Antwerpen en covoorzitter van Stichting Kempens Landschap, verduidelijkt: “In het voorjaar van 2021 zijn twee niet-destructieve vooronderzoeken uitgevoerd. Hiervoor kende het Agentschap Onroerend Erfgoed een onderzoekspremie van 18.192 euro toe. Via een camera-inspectie van de rioleringen en een stabiliteitstechnische analyse via 3D-scanning werden de omvang en locaties van de vloerverzakkingen in kaart gebracht. Daaruit bleek dat niet alleen de vloer maar ook enkele kolomvoeten van de draagstructuur van de wintertuin zijn verzakt. Dit was met het blote oog niet waarneembaar. Op basis van die eerste onderzoeksresultaten werd bijkomend vooronderzoek uitgevoerd in de vorm van proefgravingen. In twee probleemzones werden de tegels vakkundig verwijderd om de toestand en opbouw van de vloer en ondergrond na te gaan. Hieruit bleek dat de verzakte kolomvoeten steunen op geïmproviseerde funderingen. Onder de tegelvloer waren duidelijk holtes zichtbaar en de onderliggende aarde bleek amper aangedamd.”
Oorlogsgeweld
Deze vaststellingen zijn overigens perfect te rijmen met de historiek van de Wintertuin, die naar verluidt tijdens de laatste oorlogsmaanden in allerijl werd verplaatst. Grote delen van het Ursulineninstituut waren tijdens de Eerste Wereldoorlog verwoest geraakt. Hoewel de wintertuin het oorlogsgeweld relatief goed had doorstaan, besloten de zusters Ursulinen in 1919 om deze kwetsbare constructie te verplaatsen. Door het geheel een kwartslag te draaien en tussen twee vleugels van het gebouwencomplex in te schuiven, wou men de wintertuin behoeden voor verdere schade. Een verstandige keuze, zo zou later blijken. Om de Wintertuin te doen passen, werd de metalen draagstructuur deels aangepast. Verder kreeg ook het interieur van de verplaatste Wintertuin een vernieuwde afwerking. Voor de vloerbetegeling van de binnenruimte kochten de zusters nieuwe keramische tegels met floraal patroon bij La Céramique Nationale s.a. uit Welkenraedt. In de zijgalerij werden de door Villeroy & Boch geproduceerde vloertegels van de oorspronkelijke binnenruimte gerecupereerd.
De resultaten van deze vooronderzoeken en de adviezen van dr. Mario Baeck, tegelspecialist en tevens secretaris van vzw wintertuin, vormen de basis voor het restauratiedossier. In samenspraak met Karuur Architecten en Ingenieursbureau Botec kiest Stichting Kempens Landschap daarbij voor een gedegen aanpak. De kolommen van de draagstructuur krijgen een nieuwe funderingssokkel en zowel in de binnenruimte als de rondgang rond de wintertuin komt een nieuwe gewapende funderingsplaat. Zo ontstaat een solide basis, die losgekoppeld is van de onstabiele ondergrond en garantie biedt voor een duurzame consolidatie van de historische tegelvloer. Matthias Diependaele, Vlaams minister van Onroerend Erfgoed, keurde zopas het restauratiedossier goed en kende een erfgoedpremie van 174.678,76 euro toe.
Geen sinecure
De restauratie van de tegelvloer wordt een zeer precies werk en zal in verschillende fases verlopen. Kathleen Helsen, gedeputeerde van de provincie Antwerpen en covoorzitter van Stichting Kempens Landschap legt uit: “Eerst moet de aannemer de tegels uithalen. Dat gebeurt met een speciale slijptechniek. Alle tegels worden ook schoongemaakt en op nummer gestockeerd. Vervolgens graaft hij de ondergrond af tot aan de bovenzijde van de kolomvoeten. Daarna worden alle kolomvoeten verder vrijgemaakt en onderschoord. Om daarbij de stabiliteit te garanderen gebeurt dit in verschillende deelfasen, waarbij nooit tegelijkertijd aan twee naastliggende kolommen wordt gewerkt. Eens de kolomvoeten van nieuwe funderingssokkels zijn voorzien, kan de grond verder worden uitgegraven en gieten we een nieuwe betonplaat. Dit biedt ook de mogelijkheid om technieken, zoals elektriciteit en vloerverwarming, te integreren. Op deze solide basis worden tenslotte de waardevolle historische tegels volgens het originele legpatroon teruggeplaatst.”
De werken zullen meerdere maanden in beslag nemen. De start van de werf is voorzien in het najaar. Daarom sluit de wintertuin per 1 november 2022 de deuren en zijn er tijdelijk geen bezoeken meer mogelijk. De heropening is gepland voor najaar 2023. Dan worden zowel de restauratie- en renovatiewerken als het gloednieuw belevingsparcours voor individuele bezoekers feestelijk ingehuldigd.